Jest sprawą oczywistą, że pozbawić kogoś wolności w sposób legalny można jedynie na podstawie upoważnienia ustawy. Instytucja “ujęcia osoby” występuje w trzech aktach prawnych, a mianowicie Kodeksie postępowania karnego - art. 243 § 1, ustawie o ochronie osób i mienia art. 36 oraz 37.1oraz ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych - art. 16.1.5.
Można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z nadmiarem upoważnień ustawowych, tym bardziej że akty prawne w różny sposób określają przesłanki dopuszczalności ujęcia osoby. W tej sytuacji nasuwa się pytanie, które z nich wykorzystuje pracownik ochrony w swojej pracy?
Analizując cytowane przepisy prawne, można stwierdzić, że adresatami są różne – jednakże nie wykluczające się – podmioty prawne. Norma Kodeksu postępowania karnego jest adresowana do każdego, natomiast zawarta w ustawach o ochronie osób i mienia oraz o bezpieczeństwie imprez masowych – wyłącznie do pracowników ochrony. Tak więc, pracownikowi ochrony przysługują upoważnienia zawarte w trzech ustawach, z zastrzeżeniem, że trzeba wyraźnie rozgraniczyć wobec kogo może podjąć czynność ujęcia obywatel, a wobec kogo pracownik ochrony. Sformułowania ustaw na ten temat różnią się pomiędzy sobą bardzo wyraźnie. Kodeks postępowania karnego dopuszcza możliwość ujęcia przestępcy złapanego na gorącym uczynku lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, natomiast ustawy o ochronie osób i mienia oraz o bezpieczeństwie imprez masowych upoważniają do ujęcia osoby stwarzającej w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia.
W tej sytuacji pracownik ochrony dokonując ujęcia osoby, musi wiedzieć w oparciu, o który przepis ustawy działa.
Ujęcie osoby na podstawie art. 36 ustawy o ochronie osób i mienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu, że w sposób oczywisty stwarza ona bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia. Generalnie, ktoś kogo zamierza ująć pracownik ochrony na podstawie art. 36 ustawy, musi jednocześnie:
zachowywać się niezgodnie z prawem podejmować działania stwarzające zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia, przy czym zagrożenie musi być;
oczywiste bezpośrednie
Należy również zwrócić uwagę na art. 37 ustawy, który upoważnia pracownika ochrony fizycznej do podejmowania pewnych czynności ochronnych poza granicami obszarów i obiektów, w trakcie wykonywania tam zadań ochrony. Upoważnienia te dotyczą:
ujęcia osób stwarzających w oczywisty sposób bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia użycia przymusu bezpośredniego /z wyjątkiem psa obronnego/ lub broni palnej, w przypadku gwałtownego, bezprawnego zamachu na konwojowane wartości lub osoby je ochraniające.
Zarówno upoważnienie obywatelskie ujęcia osoby, jak i szczególne upoważnienia ustawowe pracownika ochrony zawarte w art. 36 i 37 ustawy o ochronie osób i mienia, określają sposób przeprowadzenia tej czynności.
Kodeks postępowania karnego nie zawiera jednak szczegółowego opisu takiej procedury oraz wskazówek co do przebiegu ujęcia. Tym samym ujęcia obywatelskiego można dokonać wszelkimi sposobami, dbając jedynie o zachowanie zasady wystarczalności zastosowanego środka dla osiągnięcia celu podejmowanej czynności. Jest sprawą oczywistą, że ujęcie osoby następuje – zawsze i wyłącznie – w celu niezwłocznego przekazania jej Policji. Wszelkie zachowania mające na celu wzięcie odwetu, czy nawet odebranie skradzionego mienia, wykraczają poza uprawnienia kodeksu.
Działając na podstawie ustawy, procedurę określa szczegółowo Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego trybu działań pracowników ochrony, podejmowanych wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obiektów i obszarów.
Poszczególne fazy ujęcia osoby przedstawiają się następująco:
Niezależnie od określonych wymogów dotyczących ubiorów, znaków identyfikacyjnych służby ochrony, posiadania dokumentów /licencji, legitymacji osoby dopuszczonej do posiadania broni/ pracownik ochrony przystępując do ujęcia osoby zobowiązany jest do użycia zwrotu “służba ochrony”. Nie należy bagatelizować tej sprawy, gdyż zwrot ten definiuje status prawny pracownika w stosunku do osoby wobec której podejmuje określona czynność prawną.
Pracownik ochrony działając w ramach swoich uprawnień przed przystąpieniem do ujęcia sprawcy zagrożenia jest zobowiązany wezwać go zachowania zgodnego z prawem. Osiągnięcie zamierzonego celu praktycznie skutkuje natychmiastowym przekazaniem w ręce Policji.
Jeśli osoba stwarzająca zagrożenie nie podporządkuje się poleceniom pracownika ochrony, może on pokonać jej opór korzystając z upoważnienia ustawy do użycia przymusu bezpośredniego, zgodnie z przepisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobów użycia przez pracowników ochrony środków przymusu bezpośredniego.
Po pokonaniu oporu sprawcy zagrożenia, pracownik ochrony odstępuje od stosowania środków przymusu bezpośredniego /z wyjątkiem kajdanek, jeśli zachodzi taka potrzeba/. W sposób stanowczy informuje osobę ujętą o jej sytuacji prawnej i co ją czeka /generalnie ograniczamy się do poinformowania o przekazaniu organom Policji/.
Ustalamy tożsamość. Jeśli osoba ujęta, sprzeciwia się temu nie mamy prawa sięgać do jego kieszeni w poszukiwaniu dokumentu tożsamości. Osobę ujętą, która odmawia okazania dokumentu, pozostawiamy w spokoju pozostawiając sprawę ustalenia personaliów Policji. Przekazując ujętego Policji należy pamiętać o uzyskaniu od funkcjonariusza Policji danych o osobie ujętej, gdyż jest to niezbędne do opracowania do opracowania dokumentacji całego zdarzenia, która może stanowić środek dowodowy w sprawie.
Powiadamiamy Policję celem niezwłocznego przekazania osoby ujętej. Niezwłocznie – oznacza bez zbędnej zwłoki. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne przetrzymywanie ujętego, bez powiadamiania organów ścigania.
Jeśli podczas ujęcia doszło do zastosowania środków przymusu bezpośredniego, może zajść potrzeba udzielenia poszkodowanemu pomocy przedlekarskiej albo wezwania lekarza. Taka konieczność może się pojawić również wtedy, gdy naszym zdaniem nic na nią nie wskazuje, lecz osoba ujęta się jej domaga. Istotną sprawą jest odnotowanie w notatce służbowej kwestii udzielenia pomocy lekarskiej, żądania lub odmowy przez osobę ujętą obdukcji lekarskiej.
Obowiązki dokumentacyjne.
Jeśli procedura ujęcia osoby nie wymagała rozwiązań siłowych /chwyty, środki przymusu, broń/ obwiązuje wówczas sporządzenie notatki służbowej, której zawartość określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego trybu działań pracowników ochrony, podejmowanych wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obiektów i obszarów oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2002 r. w sprawie wymogów jakie powinny spełniać służby porządkowe organizatora imprezy masowej w zakresie szkolenia i wyposażenia oraz szczegółowych warunków i sposobów ich działania.
Jeśli ujęciu towarzyszyło zastosowanie środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej, oprócz opracowania stosownej notatki służbowej, każdy taki przypadek wymaga udokumentowania w ewidencji zastosowania środków przymusu bezpośredniego, zgodnie z § 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobów użycia przez pracowników ochrony środków przymusu bezpośredniego /Dz.U.98.89.563/. W przypadku użycia broni palnej, obowiązek udokumentowania tego faktu wynika z § 4.1. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania pracowników ochrony przy użyciu broni palnej /Dz.U.98.86.543/. To, co najważniejsze przy dokumentowaniu wydarzeń związanych z ujęciem oraz ewentualnym użyciem środków przymusu, to kompletność i rzetelność informacji. Mogą one stanowić w przyszłości dowód w ewentualnym postępowaniu karnym przeciwko ujętemu przez nas sprawcy zagrożenia. Jej spójność i jasność nie może pozostawić wątpliwości co do rzeczywistego przebiegu wydarzenia oraz zgodnego z prawem wykonywania czynności przez pracownika ochrony.
