W przypadku pozwów wnoszonych przez pracownika przeciwko pracodawcy zasadą jest to, iż pracownik zwolniony jest od kosztów sądowych. Zwolnienie to nie obejmuje jednak wszystkich spraw i opłat od wszystkich pism procesowych.

Ustawodawca zróżnicował rodzaje spraw wnoszonych przez pracowników ze względu na wartość przedmiotu sporu. Jeżeli przekracza ona 50 tys. zł, pracownik jest zobowiązany do uiszczania opłat stosunkowych od wszystkich podlegających opłacie pism w wysokości 5 proc. wartości przedmiotu sporu. Wnosząc zatem przykładowo pozew o zapłatę kwoty 60 tys. zł, uiścić należy opłatę w kwocie 3 tys. zł. Przy takiej samej wartości przedmiotu zaskarżenia identyczną opłatę należało będzie uiścić od apelacji.

W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50 tys. zł, pracownik jest zobowiązany do uiszczenia opłaty podstawowej w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W sprawach , w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50 tys. zł wolne od opłat będą pozostałe pisma procesowe, a w szczególności pozew.

Należy pamiętać, że zgodnie z art. 23¹ Kodeksu postępowania cywilnego w sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony - suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony - za okres jednego roku.

Oprócz opłat sądowych często w postępowaniu przed sądem pracy mamy także do czynienia z wydatkami związanymi z czynnościami podejmowanymi w toku postępowania (np. wynagrodzenie biegłych). Zgodnie z art. 97 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wydatki te w sprawach z zakresu prawa pracy - o roszczenia pracownika - ponosi tymczasowo Skarb Państwa. Sąd pracy w orzeczeniu kończącym postępowanie rozstrzyga o tych wydatkach. Pracownika sąd obciąża kosztami tylko w przypadkach szczególnie uzasadnionych, np. gdy pracownik, zdając sobie sprawę z bezzasadności swojego żądania, wytacza powództwo. Jeżeli w takiej sprawie powstaną wydatki (np. zwrot kosztów podróży dla świadka), a pracownik sprawę przegra, to sąd może obciążyć go tymi wydatkami.

Pracownik, który nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny może wystąpić o zwolnienie. Sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w części lub w całości całości. Częściowe zwolnienie od tych kosztów, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów, może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie.

Zgodnie z art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych bezwzględnie pracownik powinien dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru (na formularzu dostępnym w sądzie). Sąd ponadto może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie, że złozone oświadczenie jest prawdziwe i rzetelne.

Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Niezależnie od złozenia wniosku do protokołu osoba występująca o zwolnienie z kosztów jest zobowiązana do złożenia oświadczenia o sytuacji majątkowej i rodzinnej, o którym mowa powyżej. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania. Sąd przesyła niezwłocznie ten wniosek właściwemu sądowi (art. 105 par 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych)

Ważne jest, iż zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi, gdyż zgodnie z art. 98 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

W przypadku, braku zwolnienia strony z kosztów sądowych przez sąd, warto mieć na uwadze, iż ustawa o kosztach sądowych przewiduje sytuacje, w których następuje zwrot uiszczonej przez stronę opłaty. Na przykład, jeżeli nastąpi zawarcie ugody sądowej, sąd zwróci stronie połowę uiszczonej przez niego opłaty od pozwu.

Jeśli pracownik będzie chciał odzyskać drugą połowę opłaty (niepodlegającą zwrotowi przez sąd), warto jest negocjować jej zwrot przez pozwanego pracodawcę w ugodzie zawieranej przed sądem. Są to bowiem dla pracownika koszty procesu, które musiał ponieść występując z roszczeniem do sądu.

PODSTAWA PRAWNA:
Art. 35, 36, 78, 100 - 102, 105, 108 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2005r., Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.) Art. 23(1), 98, 117 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964r., Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)