Wynagrodzenie jest dochodem szczególnie chronionym przez przepisy prawa. Przez ochronę wynagrodzenia należy rozumieć system przewidzianych prawem środków, mających na celu zagwarantowanie pracownikowi terminowości wypłaty, jak również uchronienie przed jego bezprawnym obniżeniem lub utratą.

Przepisy ustawowe upoważniają pracodawcę do odliczenia z wynagrodzenia pracownika składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. Z pozostałej po dokonaniu tych odliczeń kwoty wynagrodzenia pracodawca może dokonać potrąceń, o których mowa w art. 87 - 91 kodeksu pracy, których rodzaj i wysokość jest ściśle w tych przepisach określona.

Z wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych - bez zgody pracownika podlegają potrąceniu:

1. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

2. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

3. zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,

4. kary pieniężne przewidziane za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z wyrokiem z dnia 24 lipca 2001 r. Sądu Najwyższego, I PKN 552/00 nie jest zaliczką w rozumieniu art. 87 § 1 pkt 3 KP część wynagrodzenia wypłaconego na poczet wynagrodzenia przyszłego przed terminem jego wymagalności, o ile strony umowy o pracę nie umówiły się inaczej (OSNP 2003/12/291).

Potrącenia z tytułu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi nie mogą w sumie przekraczać 1/2 wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych - 3/5 wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach do jednodniowego wynagrodzenia (za jedno naruszenie) i 1/10 wynagrodzenia (gdy nałożono kilka kar pieniężnych).

Do pełnej wysokości na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych podlega egzekucji nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej. Natomiast warto wiedzieć, że w wyroku z dnia 17 lutego 2004 r. Sąd Najwyższy orzekł, iż  odprawa emerytalna (art. 921 k.p.) oraz nagroda jubileuszowa (art. 773 § 3 pkt 3 k.p.) podlegają ochronie przed potrąceniami (art. 87 k.p.) jak wynagrodzenie za pracę (sygn. akt I PK 217/03, OSNP 2004/24/419).

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwota ta ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. W odniesieniu do świadczeń alimentacyjnych nie ma kwoty wolnej od potrąceń.

Przy potrącaniu sum egzekwowanych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, które mogą być potrącane do wysokości 3/5 wynagrodzenie nie istnieje kwota wolnej od potrąceń.

Zachowując zasady określone powyżej, na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego, pracodawca może potrącać z wynagrodzenia pracownika bez postępowania egzekucyjnego świadczenia alimetacyjne. Nie jest to dopuszczalne tylko w przypadku, gdy:

1. świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,
2. wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

Wyżej wymienione należności pracodawca potrąca bez zgody pracownika, natomiast zachowując granice określone powyżej.

Poza potrąceniami ustawowymi, w kodeksie pracy przewidziano możliwość stosowania tzw. potrąceń dobrowolnych. Należy pamiętać, ze w przypadku zbiegu prawa do potrąceń dobrowolnych z potrąceniami ustawowymi pierwszeństwo przysługuje potrąceniom ustawowym. Potrącenia dobrowolne mogą dotyczyć m.in: spłat pożyczki z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, składek na rzecz związku zawodowego, spłat z tytułu odpowiedzialności materialnej pracownika.

Warunkiem legalności dobrowolnych potrąceń jest pisemna zgoda pracownika. Na piśmie pracownik powinien także wskazać wysokość kwot, które mogą być potrącane (procentowo lub kwotowo). Zgoda pracownika jest skuteczna tylko do wysokości kwot wolnych od potrąceń. Zgodnie z wyrokiem z dnia 1 października 1998 r. Sądu Najwyższego wyrażenie przez pracownika, bez zachowania formy pisemnej, zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 KP jest nieważne (art. 58 § 1 KC w związku z art. 91 i 300 KP) (sygn.akt I PKN 366/98, OSNP 1999/21/684).

Art. 87 § 7 kodeksu pracy poza potrąceniami pozwala dodatkowo na dokonanie bez zgody pracownika odliczenia (zmniejszenia wynagrodzenia) z wynagrodzenia za pracę, w pełnej wysokości, kwot wypłaconych w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Istotne jest, iż przepis ten pozwala na odliczenie wynagrodzenia tylko za czas niewykonywania pracy, natomiast nie nadpłaconego wynagrodzenia np. w wyniku pomyłki, nieprawidłowo naliczonej nagrody. W przypadku nieprawidłowo naliczonego wynagrodzenia, potrącenie takiej kwoty byłoby możliwe jedynie na podstawie art. 91 § 1 kodeksu pracy to jest za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie.

Z przepisu tego wynika także, iż odliczenie nienależnych kwot za okres nieobecności nieusprawiedliwionej może być dokonane bez zgody pracownika tylko w następnym tj. najbliższym terminie płatności. W wyroku z dnia 2 kwietnia 1996 r. Sąd Najwyższy orzekł, iż na podstawie art. 87 § 7 kp odliczeniu mogą podlegać tylko kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności wynagrodzenia (sygn. akt I PRN 19/96, Wokanda 1996/7/27). Dokonanie więc odliczenia w późniejszym terminie możliwe będzie także tylko za pisemną zgodą pracownika.

PODSTAWA PRAWNA: 
Art. 87 - 91 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1998r., Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)